Η καινούργια Αριστερά είναι υπό διαμόρφωση
Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους -αν όχι ο σημαντικότερος- σύγχρονους συγγραφείς στην πατρίδα του, με μεγάλη επιρροή στην παλιά και νέα γενιά. Πολυδιαβασμένος, πολυταξιδεμένος, πολυμεταφρασμένος (σε 23 γλώσσες) έχει γράψει μέχρι σήμερα 17 βιβλία, τα περισσότερα πολιτικά, που διαβάζονται από εκατομμύρια Ρώσους και ρωσομαθείς.
Ο Ζαχάρ Πριλέπιν, λάτρης της ελληνικής λογοτεχνίας, δηλώνει κομμουνιστής. Υπερασπίζεται με πάθος τη Ρωσία όχι μόνο γράφοντας, αλλά και με ενεργό προσωπική δράση (είναι γνωστή η συμμετοχή του στις ένοπλες συγκρούσεις στο Ντονμπάς της Αν. Ουκρανίας), ενώ μαζί με τον σκηνοθέτη Εμίρ Κουστουρίτσα ηγούνται διεθνούς εκστρατείας για την αντιμετώπιση του νεοναζισμού στην Ουκρανία.
Με τη βοήθεια του Βασίλη Μακρίδη, μεταφραστή των δύο πρώτων βιβλίων του που θα εκδοθούν από τις εκδόσεις Τόπος, μιλήσαμε μαζί του περί πολιτικής και διανόησης, για το χθες και το σήμερα της Ρωσίας.
«Η πλειονότητα των ευρωπαϊκών ηγεσιών δεν έχει διάθεση να δείξει στοιχειώδη ευγνωμοσύνη προς τη χώρα που τους απάλλαξε, με τεράστιο κόστος, από τον ζυγό του φασισμού»
«Στη Ρωσία αναρωτιούνται ποιος συγγραφέας με επηρέασε. Βασική πηγή της έμπνευσής μου, δεν θέλω να κολακέψω τους Ελληνες, στάθηκε η ελληνική λογοτεχνία του 20ού αιώνα, τα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου τα οποία με συγκλόνισαν. Αυτός με έκανε να ασχοληθώ με την ποίηση και μετά με την πεζογραφία. Οι διώξεις, οι φυλακίσεις, οι εξορίες που υπέστη ο Ρίτσος ως ιδεολόγος της Αριστεράς είναι στοιχεία ορατά στην ποίησή του»
• Και τώρα δύο βιβλία σας μεταφράζονται για πρώτη φορά στα ελληνικά.
Το «Σάνκια» τοποθετείται στις αρχές της δεκαετίας του ’90, στα πρώτα χρόνια μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ και τον αγώνα αριστερών, κυρίως νέων, ενάντια στο καθεστώς Γέλτσιν, κίνημα που κυνηγήθηκε, καταπνίγηκε.
Το «Μοναστήρι» -το θέμα δεν σχετίζεται με τον τίτλο- επικεντρώνεται στη δεκαετία του 1920 και του 1930, εποχή του Στάλιν. Βιβλίο που φωτίζει την Ιστορία από μια άλλη πλευρά, βασισμένο σε ντοκουμέντα της εποχής κι όχι σε διηγήσεις τρίτων όπως π.χ. συνήθιζε να κάνει ο Σολζενίτσιν.
• Εννοείτε ότι ανατρέπονται ιστορικές αλήθειες;
Θα έλεγα ότι κάνουν πιο σύνθετη την εικόνα που στερεοτυπικά επικράτησε για τη συγκεκριμένη περίοδο. Προστίθενται στοιχεία που προσφέρουν υλικό για περισσότερη σκέψη πάνω στο θέμα. Δεν εμφανίζομαι ως υπερασπιστής της σοβιετικής εξουσίας. Πολλοί από τους εισαγγελείς εκείνων των διώξεων δεν συμπεριφέρθηκαν ευσυνείδητα.
• Μιας και αναφέρεστε στον Στάλιν, πώς σχολιάζετε την άποψη που τον θέλει στυγερό εγκληματία, συχνά μάλιστα στην πινακοθήκη των τυράννων εξισώνεται με τον Χίτλερ.
Αναφέρεστε σ’ ένα τεράστιο ψέμα, μια συκοφαντία που σκοπίμως διαδίδεται στις λεγόμενες φιλελεύθερες χώρες. Να βάζεις τον Στάλιν και τον Χίτλερ στο ίδιο τσουβάλι είναι από ανόητο έως πολιτικά ανήθικο. Μα ο ένας συνιστά το αντίθετο του άλλου…
Πρέπει να πούμε τι είναι ναζισμός; Και το αντίθετο, ότι ο σοσιαλισμός παλεύει για την ισότητα όλων των λαών; Είναι γνωστό ότι στη δεκαετία του ’20 και του ’30 στην κεντρική και δυτική Ευρώπη δρούσαν δεκαέξι φασιστικά, ναζιστικά ή φιλοναζιστικά κόμματα -πολλά κυβερνούσαν κιόλας-, τα οποία το 1941 υποστήριξαν τη γερμανική επίθεση στην ΕΣΣΔ. Στις περισσότερες από αυτές τις χώρες η αντίσταση στον ναζισμό ήταν πολύ μικρότερη από εκείνη που αρέσκονται να διηγούνται.
Στη Γαλλία π.χ. αυτοί που πολέμησαν στο πλευρό του Χίτλερ ήταν περισσότεροι εκείνων που αντιστάθηκαν. Η πλειονότητα των ευρωπαϊκών ηγεσιών δεν προτίθεται να εκφράσει μια ευγνωμοσύνη στη χώρα που τους απάλλαξε, με τεράστιο κόστος, από τον ζυγό του φασισμού. Στάση ανεξήγητη, δεν αφορά ιστορικό ή συγγραφέα. Ρωτήστε ψυχολόγο... Μάλλον πρέπει να απευθυνθούν στον παππού Φρόιντ για να λύσουν το σύμπλεγμα, τον λόγο που δεν μπορούν να αναγνωρίσουν την αλήθεια.
• Και η σφαγή των χιλιάδων Πολωνών στο Κατίν;
Μια ξεκάθαρη πλαστογράφηση της Ιστορίας, έγκλημα των Γερμανών. Κυκλοφορούν ήδη 3-4 βιβλία που με ντοκουμέντα καταρρίπτουν όλες τις κατηγορίες εις βάρος των Σοβιετικών. Σκεφτείτε μόνο ότι στον κατάλογο των θυμάτων αναφέρουν ονόματα ανθρώπων οι οποίοι όχι μόνο δεν σκοτώθηκαν αλλά έγιναν πρωθυπουργοί σε δύο χώρες.
• Εχει ειπωθεί ότι για να καταλάβουμε σήμερα τη Ρωσία πρέπει να κατανοήσουμε τον Πριλέπιν…
Συμφωνώ.
• Τι εννοείτε;
Πράγματα που συνέβησαν στη Ρωσία είχαν ήδη προκύψει ως εκτιμήσεις μέσα από τα βιβλία μου. Η εξέλιξη της ΕΣΣΔ, η διάλυσή της, η καπιταλιστική παλινόρθωση, η Ορθοδοξία, όλα αυτά που συνθέτουν τη σύγχρονη Ρωσία εμπεριέχονται στα έργα μου.
• Η δράση σας δεν περιορίζεται στη συγγραφή. Πολεμήσατε με τον ρωσικό στρατό στην Αν. Ουκρανία.
Δεν θεωρώ τη δραστηριότητα αντιφατική με τη συγγραφική μου ιδιότητα. Ο Οργουελ, ο Χεμινγουέι είχαν πολιτική συνείδηση, βρέθηκαν στο πλευρό υπεράσπισης κάποιων. Μη μιλήσω για τους Ρώσους λογοτέχνες και ποιητές εκ των οποίων οι μισοί είχαν κινητοποιηθεί σε κοινωνικούς και δημοκρατικούς αγώνες. Μήπως ο Ντοστογιέφσκι, ο Τολστόι δεν ήταν αξιωματικοί του ρωσικού στρατού;
• Σας βρίσκει σύμφωνο η πολιτική Πούτιν;
Μια σαδομαζοχιστική τάση χαρακτηρίζει τη Ρωσία της τελευταίας 25ετίας. Από τη μια εφάρμοσε τα νεοφιλελεύθερα πολιτικά δόγματα για μεγάλο χρονικό διάστημα και απ’ την άλλη ζητούσε συγγνώμη για τις δήθεν αμαρτίες του προηγούμενου καθεστώτος. Τα τελευταία 10-12 χρόνια επανέρχεται σταδιακά σε μια φυσιολογική, όπως τη λέω εγώ, κατάσταση. Να παρατηρήσω ότι το ίδιο συμβαίνει και σε άλλες χώρες, όταν έπειτα από κατακλυσμιαίες εξελίξεις χάνουν την ταυτότητά τους.
Η Γερμανία, χωρίς να κρίνω θετικά ή αρνητικά, μετά τον πόλεμο, αφού πέρασε μια μεγάλη περίοδο χάους, έγινε ξανά η ηγέτιδα ευρωπαϊκή δύναμη. Η δεκαετία του ’90 κληροδότησε στη Ρωσία ένα καλό κι ένα κακό. Το καλό είναι ότι ο ρωσικός λαός ήταν και είναι βαθιά δημοκρατικός. Οι Ρώσοι απολαμβάνουν πολύ περισσότερες ελευθερίες από εκείνες του «ελεύθερου» δυτικού κόσμου.
Το κακό είναι η κληρονομιά του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος, η νεοφιλελεύθερη πολιτική από την οποία όμως γίνεται προσπάθεια αποσύνδεσης. Οι κυρώσεις που μας έχει επιβάλει η Δύση βοήθησαν σ’ αυτό. Η Ρωσία, στην προσπάθειά της να γίνει αυτόνομος οικονομικός παράγοντας ενισχύοντας την παραγωγή περισσότερων προϊόντων στο δικό της έδαφος, γίνεται ανεξάρτητη, απομακρύνεται σταδιακά από τη φιλελεύθερη αντίληψη.
• Λέτε ότι ο σοσιαλισμός επιστρέφει στη Ρωσία μέσω άλλης διαδρομής;
Ολοι έχουμε την ελπίδα ότι η χώρα βαδίζει προς τα αριστερά. Τα τελευταία χρόνια δρομολογούνται πράγματα προς αυτή την κατεύθυνση. Σημαντικότατος αριθμός επιχειρήσεων στρατηγικής σημασίας, που είχαν λεηλατηθεί στη δεκαετία του ’90 από ολιγάρχες, επέστρεψε στο Δημόσιο.
Ο τρόπος ανάπτυξης της νέας οικονομίας στη Ρωσία φαίνεται απ’ αυτό που επιχειρείται τώρα στο Ντονμπάς, στις αυτόνομες Δημοκρατίες της νοτιοανατολικής Ουκρανίας, Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ. Πριν από μερικές εβδομάδες οι κυβερνήσεις των δύο αυτοανακηρυγμένων Δημοκρατιών ανακοίνωσαν την εθνικοποίηση-κοινωνικοποίηση 40 επιχειρήσεων που ανήκαν είτε στο ουκρανικό κράτος είτε σε Ουκρανούς επιχειρηματίες. Το μικρό Ντονμπάς μαθαίνει στη Ρωσία πώς να οργανώνει σοσιαλιστικά την οικονομία της.
• Σας λείπει κάτι από το παλιό σοσιαλιστικό καθεστώς;
Η αγάπη προς τους απλούς ανθρώπους της εργασίας και του μόχθου, πράγματα που χάθηκαν σε σημαντικό βαθμό στη σύγχρονη Ρωσία. Επίσης η ουσιαστική επικοινωνία των λαών μέσω του πολιτισμού τους, κάτι που στη σοβιετική εποχή ήταν κυρίαρχο σε όλες τις μορφές τέχνης, με χιλιάδες ανταλλαγές κάθε χρόνο. Στη βιβλιοθήκη μου περίοπτη θέση κατέχουν ελληνικά βιβλία από την αρχαία ελληνική γραμματεία μέχρι τη σύγχρονη λογοτεχνία.
Πολλά τέτοια κείμενα σε εξαιρετικές μεταφράσεις χάθηκαν με την πτώση του σοβιετικού καθεστώτος. Τώρα ψάχνω σε παζάρια και παλαιοβιβλιοπωλεία παλιές σοβιετικές εκδόσεις με έργα Ελλήνων πεζογράφων και ποιητών μεταφρασμένα στα ρωσικά. Βιβλία που κυκλοφορούσαν σε 30 έως και 100 χιλιάδες αντίτυπα. Ετσι ανακάλυψα τον Γιάννη Ρίτσο και τον Τάσο Λειβαδίτη.
Η ειρωνεία είναι πώς ενώ τότε οίκτιραν τους Ρώσους για απομονωτισμό πίσω από το «σιδηρούν παραπέτασμα», εκείνοι είχαν πρόσβαση σε βιβλία και ταινίες από παντού. Στον σημερινό «ελεύθερο» κόσμο βομβαρδιζόμαστε από χολιγουντιανές ταινίες, πράγματα αγγλοαμερικανικής προέλευσης.
• Ο ρόλος της ρωσικής διανόησης;
Η ρωσική διανόηση σ’ ένα μεγάλο ποσοστό έχει δυσφημιστεί αλλά έχει δυσφημίσει και η ίδια τη χώρα της. Το 90% του παλιού κατεστημένου των διανοουμένων πέρασε στην υπηρεσία της αστικής τάξης. Το μόνο που κάνουν είναι να ολοφύρονται για το πόσο άσχημα περνούσαν στο σοβιετικό καθεστώς αλλά και σήμερα. Ικετεύουν δε τους καλούς Ευρωπαίους να σπεύσουν να εκπολιτίσουν, ποιον; Τη Ρωσία...
• Πώς θα εξελιχτεί η κρίση στην Ευρωπαϊκή Ενωση;
Βλέπουμε τα πρώτα δείγματα μιας λαϊκής εξέγερσης που θα κλιμακωθεί στο μέλλον με μεγαλύτερη ένταση. Για πρώτη φορά ο «τρίτος κόσμος», που εμπεριέχεται στον λεγόμενο πρώτο κόσμο, στις αναπτυγμένες δυτικές κοινωνίες, αποκτά φωνή. Τα φτωχά ή φτωχοποιημένα από την κρίση κοινωνικά στρώματα αντιστέκονται στον νεοφιλελευθερισμό, την άγρια οικονομική πολιτική του, αλλά και στο μιντιακό κατεστημένο που επίμονα, συστηματικά, χειραγωγεί την κοινή γνώμη.
Αν υποθέσουμε ότι εφαρμόζεται έστω και για 15 λεπτά πραγματική δημοκρατία στην Ευρώπη, μέσα σε μισή ώρα η Ενωση θα διαλυθεί εις τα εξ ων συνετέθη και οι πρωθυπουργοί της δεν θα μείνουν στιγμή στη θέση τους. Είμαι ευτυχής γιατί αν κάτι τέτοιο συνέβαινε στη Ρωσία, τίποτα δεν θα άλλαζε. Το μόνο πράγμα που θα ευχόμουν προσωπικά να αλλάξει είναι να επιστρέψει το Ντονμπάς στην κοιτίδα, την πατρίδα του. Ισως και η Οδησσός.
• Δηλώνετε κομμουνιστής;
Φυσικά είμαι κομμουνιστής.
• Κομμουνιστής με την παλιά παραδοσιακή έννοια;
Η καινούργια Αριστερά είναι υπό διαμόρφωση. Ο σημερινός κομμουνιστής αρχίζει να ξανασκέφτεται, να επικοινωνεί αλλιώς με τον κόσμο, να διαβάζει και να ξαναδιαβάζει, να αφουγκράζεται τις εξελίξεις. Θα δούμε...
Ο 42χρονος Ζαχάρ Πριλέπιν, ο «Ρώσος Χεμινγουέι» κατά τον διεθνή Τύπο, βρέθηκε για λίγες μέρες στην Αθήνα καλεσμένος στη συζήτηση «Τέχνη και πολιτική: Ο ρόλος και η στάση της διανόησης απέναντι στις προκλήσεις του σύγχρονου κόσμου» στο Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης.
Έφη Μαρίνου
www.efsyn.gr, 25.03.2017